Ελευσίνια Μυστήρια

Ελευσίνια Μυστήρια

Ελευσίνιοι

Στον Ελληνικό χώρο και πιο συγκεκριμένα στην Αττική, όπου η νοτιοανατολική της άκρη, αναπαύεται στην αγκαλιά των αιγαιοπελαγίτικων κυμάτων, οργανώνονταν διάφορα θεάματα που βασίζονταν σε ιστορίες που είχαν σχέση με τους Θεούς και τις Θεές της βλάστησης, πριν ακόμα απ’ τις θρησκευτικές τελετουργίες του Θεού Διονύσου.

Νεαρός στα Ελευσίνια
σίτος

Τα απόκρυφα Ελευσίνια Μυστήρια, όπως και τα προκαταρκτικά τους μικρά μυστήρια εν Άγραις, και πολλές άλλες αγροτικές τελετές ήταν αφιερωμένες στη Δήμητρα, τη Θεά της γεωργίας και ιδιαίτερα του σιταριού. Η μεγάλη αυτή Θεά των Ελλήνων συμβόλιζε την καλλιεργημένη γη. Πλούσια σκόρπαγε το δώρο της βλάστησης στο φως της ζωής, έκλεινε όμως τον γονιμοποιό σπόρο, για ορισμένο διάστημα, μέσα στα σκοτεινά σπλάχνα της. Γι’ αυτό η λατρεία της ήταν ταυτόχρονα και ειδυλλιακή και μυστηριακή. Στην Ελευσίνα, τον τόπο που στάθηκε φιλόξενος στην περιπλανώμενη θλιμμένη Θεά, τη Δήμητρα γιορτάζαν κάθε πενταετία μεγάλα Μυστήρια. Δεν ξέρουμε τίποτα θετικό γι’ αυτά “και της Δήμητρος τελετής πέρι” - γράφει ο Ηρόδοτος -”... και ταύτης μοι πέρι εύστομα κεέσθω”, δηλαδή το στόμα μου κρατάει και πάλι την ιερή σιγή. Όμως με όλη την έλλειψη από θετικές πληροφορίες - γιατί βαριά τιμωριόταν ο μυημένος που πρόδινε τα όσια μυστικά -, υπάρχουν ενδείξεις πως τα Ελευσίνια ήταν δράμα μυστικό. Αναπαριστάται το μυστήριο της γονιμοποίησης με συμβολική ένωση του ιεροφάντη και της ιέρειας και έδινε μιμικά την ιστορία της Θεάς Δήμητρας και της Περσεφόνης, την πλάνη, την αρπαγή και το πένθος . Λέγεται ότι παράσταιναν σκηνή από τον υποχθόνιο κόσμο, καθώς και την ανάληψη της Θεάς Περσεφόνης στον Όλυμπο. Οι πιστοί βρίσκονταν μέσα σε απόλυτο σκοτάδι, σαν μέσα στα τρισκότεινα έγκατα του Άδη, όταν ξάφνου το ιερό φωτιζόταν και θαμπωμένοι βλέπανε οι άνθρωποι το υπερκόσμιο θέαμα, το άγαλμα της Θεάς μέσα σε αποθέωση φωτός. Ένα θεατρικό δηλαδή μυστήριο, σαν και τόσες άλλες τελετές των Ελλήνων προς τιμή των Θεών Διόνυσου, της Άρτεμης, του Απόλλωνα, του Δία, της Ήρας που εξασφάλιζε στους όσιους μύστες πολλά επίγεια και μεταθανάτια αγαθά. Οι διάφοροι μελετητές υποστηρίζουν ότι τα Ελευσίνια Μυστήρια ή πιο σωστά τα εν Ελευσίνι Μυστήρια, όπως λέγονταν απ’ τους αρχαίους, ήσαν μέρος της λατρείας των πρώτων κατοίκων του Ελληνικού χώρου, των Πελασγών κι ακόμα ήσαν τα ιερότερα απ’ όσα γίνονταν στην Αρχαία Ελλάδα. Ιδρυθήκαν, όπως πολλοί ισχυρίζονται, απ’ τη Θεά Δήμητρα ενώ άλλοι πάλι λένε απ’ τον Εύμολπο ή τον Μουσαίο ή τον Ερεχθέα. Το σίγουρο πάντως είναι πως τα Ελευσίνια Μυστήρια αποτελούσαν μέρος της λατρείας των πρώτων κατοίκων της Ελλάδας, των Πελασγών που η θρησκεία τους ήταν σχετική με τη γη και τους χθόνιους δαίμονες, με τις μυστηριακές τους δυνάμεις και το μυστήριο της ζωής και του θανάτου.

Οι Πελασγοί, σύμφωνα με τους υπολογισμούς της επιστήμης για τους δυο μεγάλους κατακλυσμούς του Ωγύγη και του Δευκαλίωνα, ζήσαν στον Ελληνικό χώρο τουλάχιστον 20.000 χρόνια π.Χ. Μάλιστα μερικοί μελετητές υπολογίζουν και πριν από 30.000 χρόνια. Έτσι μ’ αυτά τα δεδομένα η αρχή του Προϊστορικού Θεάτρου βρίσκεται πολλές χιλιετίες πριν απ’ την αρχή του Μινωικού και του Αιγυπτιακού. Όλα όμως αυτά βρίσκονται χαμένα στα βάθη των αιώνων που είναι κι οι μόνοι που μπορούν να μαρτυρήσουν την πραγματική αλήθεια.

Σημερα η Ελευσινα
Μυστηρια Ελευσινας

Τα Ελευσίνια Μυστήρια στην αρχή γίνονταν μόνο από γυναίκες γιατί σύμφωνα με τον Ομηρικό Ύμνον εις Δήμητρα, η Θεά αυτή όταν ήρθε στην Ελευσίνα, αναζητώντας την κόρη της, η πρώτη της επαφή ήταν μόνο με γυναίκες. Οι γυναίκες αυτές ήσαν η σύζυγος του βασιλιά της Ελευσίνας Κελεού Μετάνειρα, οι τέσσερις κόρες της, η υπηρέτρια Ιάμβη κι οι άλλες γυναίκες των ανακτόρων. Όταν φανέρωσε σ’ αυτές ποια ήταν αξίωσε η πόλη της Ελευσίνας να φτιάξει ναό και βωμό για χάρη της στο μέρος που πρωτοκάθισε όταν ήρθε στην πόλη τους, πάνω στην Αγέλαστο Πέτρα, κι αυτή υποσχέθηκε ότι με τον καιρό θα διδάξει στους κατοίκους της Ελευσίνας πώς θα μπορούν να έχουν την προστασία της. Τέλος όταν η Θεά ξαναβρήκε την κόρη της, νοιώθοντας ευγνωμοσύνη προς τους Ελευσίνιους για τη φιλοξενία που είχε βρει στην πόλη τους, δίδαξε στους τέσσερις Βασιλιάδες της, τον Τριπτόλεμο, τον Διοκλή, τον Εύμολπο και τον Κελεό, τις ιερές τελετές για τις οποίες όμως αξίωσε αυστηρή μυστικότητα.

Οι πρώτοι λοιπόν λειτουργοί των Μυστηρίων της Ελευσίνας που καθιερωθήκαν απ’ την ίδια τη θεά, ήσαν οι βασιλιάδες της πόλης. Στα παλιότερα χρόνια αναφέρεται ότι γίναν μακροχρόνιοι πόλεμοι ανάμεσα στους Αθηναίους και τους Ελευσίνιους που στη διάρκειά τους σκοτώθηκε ο στρατηγός των Ελευσινίων Ιμμάραδος κι ο βασιλιάς της Αθήνας Ερεχθέας.

Αρτεμης στα Ελευσινια
Επιστροφη Περσεφονης
Δαυλοι

Τελικά οι Ελευσίνιοι νικηθήκαν κι η πόλη τους μετά την κατάλυση της βασιλείας, έγινε ένας απ’ τους Δήμους της Αττικής κι από τότε την εποπτεία των Μυστηρίων αναλάβαν οι Αθηναίοι που ιδρύσαν μάλιστα και ιερό κάτω απ’ την Ακρόπολη, το Ελευσίνιον το εν Άστει, όπως το λέγαν. Η Ελευσίνα όμως στάθηκε ο κύριος χώρος των Μυστηρίων και τα ιερατικά αξιώματα τα διατηρήσαν οι απόγονοι των Ευμολπιδών απ’ τους οποίους στεφόταν ο ιεροφάντης, ο ανώτερος λειτουργός των Μυστηρίων και το γένος των Κηρύκων απ’ τους οποίους στεφόταν ο Δαδούχος. Κι οι δυο στις τελετές φορούσαν μεγαλοπρεπέστατη ιερατική στολή και στο κεφάλι στεφάνι μυρσίνης (μυρτιάς) και στροφίο (μίτρα, διάδημα) που έδινε έμφαση στη βασιλική τους καταγωγή. Στην αρχή φαίνεται πως στα Ελευσίνια μυούνταν μόνον οι Ελευσίνιοι, με τον καιρό όμως είχαν το δικαίωμα κι οι Αθηναίοι κι αργότερα όλοι οι Έλληνες εκτός απ’ τους φονιάδες και τους βάρβαρους. Για τις θρησκευτικές τελετές που γίνονταν στα Μυστήρια δεν ξέρουμε τίποτα. Οι αρχαίοι συγγραφείς σταθήκαν σιωπηλοί υπακούοντας στις απαγορεύσεις της θρησκείας και της πολιτείας. Κάποιες αόριστες πληροφορίες φτάσαν μέχρι τα χρόνια μας, μόνο για τις φανερές πράξεις της γιορτής κι απ’ αυτές βγήκαν κάποια πολύ αόριστα συμπεράσματα κι υποθέσεις. Τα Ελευσίνια Μυστήρια θεωρούνταν σαν η πιο τέλεια θρησκευτική εκδήλωση που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ημέρωση του ανθρώπου. Οι μυούμενοι πιστεύαν ότι θα ήσαν ευτυχισμένοι στον Άδη, ενώ οι αμύητοι θα υποφέραν εκεί αιώνια. Τα Μυστήρια γιορτάζονταν στην αρχή κάθε πέντε χρόνια έπειτα όμως ετήσια. Απ’ την προσάρτηση της Ελευσίνας στην Αθήνα και μετά τα Μυστήρια γίνονταν σε δυο περιόδους. Αυτά που ονομάζονταν Μικρά και γίνονταν κατά τον μήνα Ανθεστηριώνα (Φεβρουάριο) στον Δήμο της Άγρας ή των Αγρών, στο στάδιο όπου υπήρχε ιερό της Δήμητρας και της Κόρης κι ήσαν προπαρασκευαστικά των Μεγάλων και τα Μεγάλα που γίνονταν στην Ελευσίνα κατά τον μήνα Βοηδρομιώνα (τον Σεπτέμβρη περίπου) και διαρκούσαν εννιά μέρες (από 14-22). Όλη την τελετουργία των Μυστηρίων αποτελούσε το Ιερόν Δράμα, στο οποίον αξίζει να σημειωθεί, παίρναν μέρος και γυναίκες. Στο Ιερό Δράμα τους κυριότερους ρόλους κρατούσαν οι ιερείς κι οι ιέρειες που ήσαν μέλη της οικογενείας των Ευμολπιδών. Κανένας άλλος δεν είχε το δικαίωμα ν’ ασκήσει αυτά τα σημαντικά καθήκοντά τους. Υπάρχει μάλιστα η πληροφορία ότι σε περίπτωση που δεν εκτελούσαν σωστά αυτά τα καθήκοντα επιβάλλονταν αυστηρές ποινές. Τα μέλη της οικογένειας των Ευμολπιδών αναπαρασταίναν τους Θεούς, δηλαδή τις κοσμογονικές δυνάμεις, ενώ οι νεοφώτιστοι θεατές μπαίναν με τις προσωπικότητες των πολιτών της Αθήνας ή πιο γενικά των Ελλήνων.

Άλλες Χρήσιμες Πληροφορίες

• Στα Ελευσίνια γύρω 176 μ.Χ μυήθηκε και ο Μ. Αυρήλιος ενώ στα Μυστήρια αυτά δεν γίνονταν δεκτοί ανθρωποκτόνοι, ιερόσυλοι, εναγείς, μάγοι και άθεοι.

• Αντίστοιχος με τον βαθμό του ιεροφάντη ήταν αυτός της ιεροφάντιδος. Οι ιεροφάντιδες ήταν δύο, η μία της Δήμητρας και η άλλη της Κόρης και προέρχονταν και αυτές από το γένος των Ευμολπιδών.

• Σύμβολα που αναφέρονται ότι χρησιμοποιούσαν στα μυστήρια είναι τα εξής: Η σφαίρα, το στάχυ και η χλόη, το φίδι, η άκανθος, ο υάκινθος, το σπειρωτό φίδι το κουκουνάρι, το αυγό και Κλάδος Πίτυος.

Ελευσινιες

• Κεντρικό σύμβολο της εποπτείας ήταν ένα στάχυ, το οποίο φυλασσόταν στο άδυτο του Τελεστηρίου και αφού θεριζόταν τελετουργικά τον ιεροφάντη, επιδεικνυόταν με μεγάλη επισημότητα στους πιστούς, σύμβολο της ανεξάντλητης δημιουργικής δύναμης της μητέρας γης. • Στηριζόμενοι σε διάφορες μαρτυρίες αρχαίων συγγραφέων, και κυρίως του Αριστοφάνη, πιστεύεται ότι κατά τη διάρκεια της τελετής υπήρχε έντονη εναλλαγή σκότους και φωτός. • ο Διαγόρας ο Μήλιος, ο οποίος διακωμώδησε τα Μυστήρια επικηρύχθηκε από τους Αθηναίους για δύο τάλαντα για τη σύλληψή του και για ένα τάλαντο για τον θάνατό του. • Ο Αλκιβιάδης, κατηγορούμενος για παρωδία των Μυστηρίων, καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο. • Ο τραγικός ποιητής Αισχύλος, κατηγορούμενος ότι σε τραγωδίες αποκάλυψε κάποια από τα απόρρητα, κινδύνευσε αλλά τελικά απαλλάχθηκε.

• Ο ρήτορας Ανδοκίδης μόλις που κατάφερε να διαφύγει την ποινή του θανάτου.

• Ο Πλάτωνας μιλούσε για τα Μυστήρια με μεγάλη επιφύλαξη.